Ενδοοικογενειακή βία. Σύγχρονο ή διαχρονικό φαινόμενο; Αίτια και αντιμετώπιση

Βία είναι κάθε συμπεριφορά που κακοποιεί, εξαναγκάζει, εκβιάζει, πληγώνει, υποτιμά, ειρωνεύεται, εκμεταλλεύεται, απομονώνει έναν άνθρωπο. Μπορεί να είναι σωματική, λεκτική, εξωλεκτική, ψυχολογική-συναισθηματική, σεξουαλική. Βία θεωρείται και η παραμέληση. Όταν ασκείται μέσα στην οικογένεια μιλάμε για ενδοοικογενειακή βία.

Βία υπάρχει από τότε που πρωτοεμφανίστηκε το ανθρώπινο είδος. Το πρώτο γνωστό περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας είναι η δολοφονία του Άβελ από τον αδελφό του, τον Κάιν. Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία έτη παρατηρείται μία έξαρση του φαινομένου της βίας μέσα στην οικογένεια. Αν το δούμε όμως ευρύτερα χρονικά, υπήρχαν εποχές, για παράδειγμα προπολεμικά, όπου το ξύλο μέσα στην οικογένεια ήταν κοινωνικά ανεκτό, αν όχι αποδεκτό. Αλλά και τις δεκαετίες 1960-1970 ο πατέρας πήγαινε στο δάσκαλο τη βίτσα και μάλιστα από ξύλο κρανιάς για να μη σπάει. Και τι έλεγε ο γονιός στον δάσκαλο; «Δοκίμασέ την πρώτα στον γιό μου», «δώστου και λίγο ξύλο να στρώσει», ή «δώστου και καμιά να βάλει μυαλό». Η φράση «το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο», πίσω από το χιούμορ κρύβει και κάποιες ανάλογες πεποιθήσεις της εποχής εκείνης. Να σας θυμίσω επίσης ότι υπήρχαν εποχές στο απώτερο παρελθόν, όπου η γυναίκα και το παιδί εθεωρούντο κτήμα του συζύγου-πατέρα, με δικαίωμα ζωής και θανάτου επί αυτών.

Οι περισσότερες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας αποσιωπώνται και συγκαλύπτονται. «Τα εν οίκω μη εν δήμο». Τα ίδια τα θύματα τις περισσότερες φορές δεν αντιδρούν. Συνήθως γιατί φοβούνται, ντρέπονται. Αλλά και αυτοί που γνωρίζουν, τις περισσότερες φορές δεν παίρνουν πρωτοβουλίες να κάνουν κάτι. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει το: «άκου, βλέπε, σιώπα», «μη μιλάς γιατί θα μπλέξεις»; Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει τη φράση: «Ποτέ δεν επεμβαίνω στα ενδο-οικογενειακά ζητήματα άλλων». Δυστυχώς πολλές φορές εκ των υστέρων, αφού είχε γίνει το κακό, διαβάζουμε την κατάθεση γειτόνων: «Ακούγαμε συχνά φωνές και κλάματα παιδιού»! Τι και αν ακουγόταν οι σπαρακτικές φωνές σε όλη τη γειτονιά! Όποιοι σκέφτονται ενδόμυχα: «δεν είναι το δικό μου το παιδί», θα τους πω ότι σήμερα μπορεί να μην είναι το δικό σου, αύριο όμως μπορεί να είναι. Να θυμάσαι επίσης ότι αν αγαπάς το παιδί σου, μπορεί όντως να τ’ αγαπάς. Αν αγαπάς το ξένο το παιδί, τότε σίγουρα αγαπάς και το δικό σου.

Η έκταση της ενδοοικογενειακής βίας είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που καταγράφεται στις σχετικές έρευνες, παρόλο που το φεμινιστικό κίνημα, το κίνημα παιδικής προστασίας αλλά και η τεχνολογία, ανέδειξαν την έκτασή της.

Η ενδοοικογενειακή βία διακρίνεται σε κακοποίηση παιδιών, συζύγων ή συντρόφων, κακοποίηση ηλικιωμένων, κακοποίηση μεταξύ αδελφών αλλά και γονιών από παιδιά. Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας είναι ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα με σοβαρές ψυχολογικές, ιατρικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες.

Τα αίτια της ενδοοικογενειακής βίας είναι πάρα πολλά. Οικονομική εξαθλίωση, ανεργία, κοινωνικός αποκλεισμός, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, γενετική προδιάθεση για επιθετικότητα που ενυπάρχει σε μεγαλύτερο βαθμό στους άνδρες -και υπάρχει λόγος, καθώς εξυπηρετεί ή μάλλον εξυπηρετούσε την επιβίωση του ανθρώπινου είδους-, αλκοολισμός, χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, σοβαρή ψυχοπαθολογία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αντιπαιδαγωγική διαπαιδαγώγηση, απουσία αγαπητικού κλίματος μέσα στην οικογένεια κ.ά.

Πολύ σημαντικό αίτιο είναι το πώς μεγάλωσε ο θύτης καθώς τις περισσότερες φορές ο ενήλικος δράστης μεγάλωσε σε προβληματική οικογένεια και συχνά υπήρξε ο ίδιος θύμα ενδοοικογενειακής βίας ως παιδί. Το πώς έχουν μεγαλώσει τα παιδιά, έχει σχέση με το αν αργότερα εκδηλώνουν βίαιες συμπεριφορές ή όχι. Μεγάλωσαν σε ένα αγαπητικό περιβάλλον με κατανόηση, αποδοχή, αλληλοσεβασμό, διάλογο αλλά και οριοθέτηση ή μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον όπου υπήρχε συστηματική απόρριψη, υποτίμηση, ειρωνείες, λεκτική βία και αυστηρές τιμωρίες; Μη ξεχνάμε τι είπε ο Πλάτων: Από δημοκρατικές οικογένειες προκύπτουν δημοκρατικά πολιτεύματα και από απολυταρχικές οικογένειες απολυταρχικά καθεστώτα. Τόσο μεγάλη είναι η επιρροή της οικογένειας, όχι μόνο στα μέλη της, αλλά και στην κοινωνία ολόκληρη.

Η συζυγική βία ανάμεσα στο ζευγάρι περιλαμβάνει την άσκηση σωματικής, ψυχολογικής, σεξουαλικής βίας, αλλά και την παραμέληση από τον άνδρα ή τη γυναίκα .

Η ζήλια είναι συχνά παρούσα στις κακοποιητικές σχέσεις. Ο σύζυγος κατηγορεί τη γυναίκα του ή η σύζυγος κατηγορεί τον άνδρα της, ότι έχει εξωσυζυγικές σχέσεις. Πολλές φορές οι υποψίες δεν έχουν πραγματική βάση. Στην ακραία μορφή μιλάμε για παραληρητική διαταραχή ζηλοτυπίας και ο πρωταγωνιστής μπορεί να φθάσει ακόμα και στο έγκλημα προκειμένου μέσα στο άρρωστο μυαλό του να μη χάσει τον/τη σύντροφό του.

Η ψυχολογική βία μπορεί να εκδηλώνεται με τη μορφή της υποτίμησης, προσβολής, αδιαφορίας, ειρωνείας, ταπείνωσης. Δεν αφήνει φανερά σωματικά σημάδια, αφήνει όμως πολύ επώδυνα ψυχολογικά αποτυπώματα και το θύμα υποφέρει.

Η λεκτική βία εκδηλώνεται με φωνές, βρισιές, απειλές, εκφοβισμούς, εξευτελισμούς, εκβιασμούς, και στοχεύει στη λεκτική τρομοκράτηση του θύματος και την καθυπόταξή του.

Στην εξωλεκτική βία μπορεί να αρκεί ένα και μόνο βλέμμα για να «συμμορφωθεί» με τις επιθυμίες του δράστη το θύμα.

Η παραμέληση μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές μορφές όπως: στέρηση ελευθερίας, οικονομική στέρηση, παντελής έλλειψη ενσυναίσθησης για τις συναισθηματικές ανάγκες του θύματος, καμία ιατρική φροντίδα. Πολλές φορές φτάνουν στα νοσοκομεία παραμελημένα περιστατικά, αναγκαστικά, και εκεί αποκαλύπτεται η αθλιότητα της συμπεριφοράς του θύτη.

Η σωματική βία, -χτυπήματα, σπρωξίματα, χαστούκια, τραυματισμοί με αντικείμενα- που πολλές φορές εκδηλώνεται με βάρβαρο τρόπο και μπορεί να αφήσει μόνιμες αναπηρίες ή ακόμη και να επέλθει ο θάνατος. Είτε σκοπούμενος ή από κακό υπολογισμό της έντασης της κακοποίησης. Το βέβαιον είναι ότι δημιουργούνται πολλές ψυχολογικές επιπτώσεις όπως έντονο άγχος, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά συμπτώματα, μετατραυματικό στρες. Το θύμα, συνήθως γυναίκα, μπορεί να απομονωθεί κοινωνικά και να παρουσιάσει προβλήματα στον επαγγελματικό τομέα. Εάν είναι μαθητής παρατηρούνται εμφανείς αλλαγές στη συμπεριφορά του και στις μαθητικές επιδόσεις.

Όταν ακούμε για συζυγική βία την ταυτίζουμε σχεδόν πάντα ότι είναι εις βάρος των γυναικών. Το θέμα της σωματικής κακοποίησης ανδρών από γυναίκες μέσα στο γάμο είναι υπαρκτό, αλλά υποτιμημένο και λιγότερο αναγνωρισμένο από την κοινωνία, κυρίως λόγω στερεοτύπων σχετικά με το φύλο και τη βία. Υπάρχει προκατάληψη και δυσπιστία όταν ακούμε για κακοποιήσεις ανδρών εκ μέρους των γυναικών τους, κυρίως λόγω της μεγαλύτερης μυϊκής ισχύος που έχει ο άντρας. Δεν είναι όμως λίγες οι φορές όπου ένας άντρας υφίσταται κακοποίηση από τη σύζυγο του μέσα στην οικογένεια. Το φαινόμενο αυτό δεν γίνεται γνωστό καθώς οι άντρες ντρέπονται και φοβούνται να ομολογήσουν ότι είναι θύματα κακοποίησης από τη σύζυγο γιατί πιστεύουν ότι θα χάσουν την αξιοπρέπειά τους και θα υποστούν χλευασμό από το συγγενικό, φιλικό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Οι άντρες έχουν μεγαλώσει με την αντίληψη ότι πρέπει να είναι δυνατοί και να μη λυγίζουν, έχουν εκπαιδευτεί να μην κλαίνε, να μη ζητάνε εύκολα βοήθεια γιατί είναι δείγμα αδυναμίας. Άλλωστε υπάρχει το στερεότυπο ότι «ένας άνδρας δεν μπορεί να κακοποιείται από μία γυναίκα», με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται με δυσπιστία ή και υποτίμηση από τον κοινωνικό περίγυρο. Πώς να πας στην αστυνομία όταν φοβάσαι ότι δύσκολα θα γίνεις πιστευτός; Η βία μπορεί να είναι αμοιβαία σε ορισμένες σχέσεις.

Πέρα όμως από τη σωματική βία συχνά παρουσιάζεται το φαινόμενο άσκησης ψυχολογικής βίας από τη γυναίκα προς τον άντρα. Και η σιωπή είναι μορφή βίας από την πλευρά του δράστη. «Τρεις μήνες έχει να μου μιλήσει, μου είπε κλαίγοντας ένας άνδρας...».

Οι γυναίκες που κακοποιούνται ανήκουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Και έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά:

• Οικονομική ή συναισθηματική εξάρτηση από το σύντροφο τους
• Φόβο απέναντι στις απειλές και τους εκβιασμούς του δράστη
• Ελπίδα ότι ο θύτης θα αλλάξει
• Αίσθημα ντροπής που συνδέεται με τη δημοσιοποίηση της κακοποίησης.
• Φόβο ότι θα πληγωθούν τα παιδιά αν μαθευτεί ή αν χωρίσουν
• Έλλειψη στήριξης, ψυχολογικής και οικονομικής στο ενδεχόμενο ενός διαζυγίου από την πατρική οικογένεια της γυναίκας.
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Συνήθως οι κακοποιημένες γυναίκες έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και δεν είναι λίγες οι φορές που αποδέχονται την ευθύνη τους για τις βίαιες πράξεις των αντρών τους δικαιολογώντας τους και συχνά κατηγορούν τον εαυτό τους. Για παράδειγμα εάν ο σύζυγος παραπονεθεί για το ελαφρώς καμένο φαγητό και μετά χρησιμοποιήσει βία, η σύζυγος θα θεωρήσει ότι δικαιολογημένα αντέδρασε έτσι, αφού αυτή φταίει γιατί αν ήταν καλομαγειρεμένο, ο άνδρας της δεν θα χρησιμοποιούσε βία.

Οι γυναίκες θύματα είναι πιθανό να υπήρξαν θύματα παιδικής κακοποίησης ή μάρτυρες κακοποίησης της μητέρας τους από τον πατέρα, γεγονός που μπορεί να αυξήσει την ανοχή τους απέναντι στη βία των συζύγων/ συντρόφων τους.

Η σεξουαλική κακοποίηση μέσα στο γάμο είναι μία πολύ σοβαρή κατάσταση, πλην όμως συχνά περνά απαρατήρητη. Η σεξουαλική κακοποίηση μέσα σε συζυγική/συντροφική σχέση μπορεί να περιλαμβάνει τον εξαναγκασμό σε σεξουαλικές πράξεις χωρίς συναίνεση κατόπιν χρήσης βίας ή απειλών, τη σεξουαλική ταπείνωση, τον εξευτελισμό, την παραβίαση των ορίων του άλλου, την αδιαφορία του δράστη σχετικά με το τι επιτρέπει και τι όχι ο άλλος.

Για πολλά χρόνια υπήρχε η  αντίληψη ότι μέσα στο γάμο δεν μπορεί να υπάρξει βιασμός, επειδή θεωρούνταν ότι η σύζυγος ή ο σύζυγος οφείλει και είναι υποχρεωμένος να καλύπτει τα σεξουαλικά θέλω του άλλου. Αυτό το στερεότυπο έχει καταρριφθεί νομικά και έχει αποδυναμωθεί κοινωνικά στις περισσότερες χώρες.

Αυτήν τη μορφή βίας την υφίστανται άνθρωποι, όλων των ηλικιών, οικονομικών τάξεων και μορφωτικών επιπέδων, στη μεγάλη πλειοψηφία γυναίκες.

Οι συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης είναι πολύ σοβαρές: ενοχές, ντροπή, αγχώδεις διαταραχές, φοβίες, φόβος ή αποστροφή για σεξουαλική επαφή, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, μετατραυματικό στρες, κοινωνική απομόνωση, τραυματισμοί, σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες.

Παιδική κακοποίηση

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας λέει ότι: «Η κακοποίηση ή κακομεταχείριση ενός παιδιού περιλαμβάνει όλα τα είδη της σωματικής ή / και συναισθηματικής κακοποίησης, της σεξουαλικής, της παραμέλησης, όπως και της εμπορικής ή άλλης εκμετάλλευσης ενός παιδιού».

Από πολλούς γονείς το ξύλο στα παιδιά αποτελεί δυστυχώς ακόμη και σήμερα συνηθισμένη και αποδεκτή πρακτική πειθαρχίας και τιμωρίας των παιδιών, ευρέως επικρατούσα σε αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, παρότι θεωρείται κακοποίηση και απαγορεύεται δια νόμου.

Ο όρος «ψυχολογική κακοποίηση» αφορά έναν μεγάλο αριθμό παιδιών  κυρίως λόγω της ανεπαρκούς ή και παντελούς ανταπόκρισης των γονέων στις βασικές τους ανάγκες για στοργή, αγάπη, αναγνώριση και ασφάλεια. Περιλαμβάνει πράξεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, ασυνέπεια, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση και συναισθηματική απροσφορότητα. Η ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να κάνει το παιδί να νιώθει ότι δεν αξίζει τίποτα, ότι δεν το αγαπά κανένας και ότι βρίσκεται σε κίνδυνο.

Μπορεί να νιώθει ότι η ύπαρξη του έχει σαν μοναδικό στόχο την ικανοποίηση των αναγκών κάποιου άλλου. Παράδειγμα κλινικό. Η Μαρία είναι τριάντα δύο χρονών και έχει δώδεκα και δεκαπέντε χρόνια διαφορά από τα μεγαλύτερα αδέλφια της που είναι αγόρια. Όταν έμεινε για τρίτη φορά έγκυος η μάνα της ήθελε να ρίξει το κύημα. «Κράτησέ το, μπορεί να είναι κορίτσι για να σας γηροκομήσει», της είπε η αδελφή της. Και για μαντέψτε τι κάνει η Μαρία αυτή τη στιγμή! Άφησε την πολλά υποσχόμενη καριέρα της στις Η.Π.Α. όπου δούλεψε πέντε χρόνια και επέστρεψε στο χωριό γηροκομώντας τους γονείς της! Εννοείται ότι δεν πρόκειται να παντρευτεί, τουλάχιστον όσο ζουν οι γονείς της! Η κακοποίηση σε όλο της το μεγαλείο! Αν αναρωτιέστε γιατί η κόρη δεν φεύγει, θα σας πω ότι δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα όσο νομίζετε. Υπάρχουν πολλές συναισθηματικές εμπλοκές, αγκυλώσεις, αδιόρατοι χειριστικοί τρόποι αλλά και ορατοί συναισθηματικοί εκβιασμοί.

Η εγκατάλειψη, οι κακές συνθήκες υγιεινής, ένδυσης, κατοικίας, η στέρηση τροφής, η παραμέληση της ιατρικής φροντίδας, η έλλειψη ασφάλειας, η ανεπαρκής παρουσία ή η απουσία από το σχολείο, η ανυπαρξία ορίων ή τα ακραία και άκαμπτα όρια, θεωρούνται μορφές παραμέλησης. Η παραμέληση δεν παρατηρείται μόνον σε σωματικό επίπεδο, αλλά και στον συναισθηματικό και ψυχολογικό τομέα. Η συστηματική παραμέληση μπορεί να επιφέρει σοβαρές διαταραχές σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής μορφής, ακόμη και το θάνατο.

Φυσικά υπάρχει και η σεξουαλική κακοποίηση, η οποία αποτελεί  ένα τεράστιο πρόβλημα. Δυστυχώς υπάρχουν χώρες όπου ανθεί ο σεξοτουρισμός.

Τα παιδιά που υφίστανται βία έχουν μία στις δύο πιθανότητες να γίνουν και αυτά βίαια προς τους γονείς τους, ενώ αντίθετα, εκείνα χωρίς παιδικές εμπειρίες βίας, έχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες -μια στις τετρακόσιες- να ασκήσουν βία προς τους γονείς τους.

Αιτιολογικοί παράγοντες της κακοποίησης-παραμέλησης του παιδιού

Η κακοποίηση του παιδιού από τους γονείς του είναι το αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων που σχετίζονται με τους γονείς, με τις διαταραγμένες σχέσεις τους, με τη δυσλειτουργία της οικογένειας καθώς και με κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Οι οικογένειες αυτές είναι συνήθως κοινωνικά απομονωμένες, χωρίς βοήθεια από τους γείτονες, φίλους ή άλλα κοινοτικά πλαίσια στήριξης.

Μπορεί να οφείλεται σε ύπαρξη ψυχικής νόσου, σε χαμηλή νοητική ή/και συναισθηματική νοημοσύνη, σε μητέρες που αποτυγχάνουν στην ανάπτυξη σταθερού συναισθηματικού δεσμού με το παιδί, σε χαοτικές οικογένειες όπου κυριαρχεί η έλλειψη αγάπης, κανόνων και ορίων. Στη χαοτική οικογένεια μπορεί να διαδέχεται η μία κύηση την άλλη χωρίς κανένα προγραμματισμό. Τα βρέφη χαρακτηρίζονται από καθυστέρηση στην ανάπτυξη καθώς μεγαλώνουν με ελάχιστα ερεθίσματα και αντιδρούν θετικά όταν απομακρυνθούν από το σπίτι. Ακόμα και αν η απομάκρυνση σημαίνει εισαγωγή στο νοσοκομείο!

Μπορεί οι γονείς να είναι πολύ νέοι και ανώριμοι για να τα βγάλουν πέρα. Συνήθως πρόκειται για έφηβους γονείς. Μία ενήλικη γυναίκα μού έλεγε ότι γέννησε σε ηλικία δέκα έξι ετών και η μητέρα της, της φώναζε να σταματήσει το παιχνίδι με τις φίλες της για να πάει να θηλάσει το νεογέννητο!  Είναι δυνατόν ένα παιδί να μεγαλώνει ένα παιδί;

Οι επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης και παραμέλησης είναι πολλές: Κατάθλιψη, χαμηλή εκτίμηση εαυτού, δυσκολία ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων, επιθετικότητα, αποκλίνουσα συμπεριφορά, παραβατικότητα. Επίσης, αναφέρονται σοβαρά μαθησιακά προβλήματα, διαλείπουσα σχολική φοίτηση ή και εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Βία κατά των ηλικιωμένων από τα ενήλικα παιδιά τους

Η κακοποίηση των ηλικιωμένων ελάχιστα έχει ερευνηθεί. Η κακομεταχείριση των ηλικιωμένων μπορεί να περιλαμβάνει απειλές για άσκηση σωματικής βίας, σωματική βία, κλείδωμα ηλικιωμένου σ’ ένα δωμάτιο, άρνηση παροχής φαγητού, άρνηση συναισθηματικής υποστήριξης, απειλή εγκατάλειψης, εγκατάλειψη στο νοσοκομείο, σε ίδρυμα ή στο δρόμο, υποτιμήσεις, ειρωνείες, προσβολές, κατακράτηση χρημάτων ή αποστέρηση του ηλικιωμένου από οικονομικές πηγές προς όφελος αυτού που το φροντίζει, απομόνωση και αποξένωση του ηλικιωμένου από πρόσωπα που θα ήθελε να δει.

Η συχνότερη μορφή κακομεταχείρισης των ηλικιωμένων είναι η παραμέληση. Η καθήλωση ενός ηλικιωμένου σε μία καρέκλα ή κρεβάτι ή ο περιορισμός του σ’ ένα δωμάτιο ώστε να μην ενοχλεί την οικογένεια, η υπερβολική χορήγηση ηρεμιστικών, ώστε να παραταθούν οι ώρες ύπνου ή να μειωθεί η εγρήγορση, η χορήγηση αλκοόλ, ως κατευναστικού, αποτελούν κακοποιητικές συμπεριφορές.

Τα θύματα βίας, ιδιαίτερα όταν ο δράστης είναι πρόσωπο οικείο, διστάζουν να καταγγείλουν τη βία που υφίστανται γιατί φοβούνται. Ντρέπονται επίσης, καθώς αισθάνονται ότι απέτυχαν ως γονείς, εφόσον το παιδί τους έγινε ένα βίαιο άτομο, που δεν σέβεται τους οικογενειακούς δεσμούς.

Το κύμα καύσωνα τον Αύγουστο του 1987 με τους χίλιους περίπου θανάτους γερόντων που τους είχαν αφήσει μόνους στην Αθήνα, έφερε στην επιφάνεια ένα αθέατο κοινωνικό πρόβλημα. Αξιολογήθηκε και εκτιμήθηκε ότι αν οι υπερήλικες αυτοί φροντίζονταν όπως έπρεπε από την οικογένεια τους, οι περισσότεροι θάνατοι θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Αλλά και άλλοι θάνατοι ή εισαγωγές στα νοσοκομεία για αφυδάτωση, υποθρεψία, κατάχρηση φαρμάκων -κυρίως ψυχοτρόπων- οφείλονται σε έλλειψη φροντίδας των ηλικιωμένων. Ένα άλλο φαινόμενο πολύ γνωστό είναι ότι παραμονές των εορτών των Χριστουγέννων και της Ανάστασης, αρκετοί  ηλικιωμένοι εγκαταλείπονται στα νοσοκομεία.

Βία κατά των γονιών από τα ανήλικα παιδιά τους

Αρκετοί γονείς αναφέρουν ότι έχουν υπάρξει θύματα βιαιότητας από την πλευρά του παιδιών τους. Συνήθως υπάρχουν παράπονα από τις μητέρες και λιγότερο από τους πατέρες. Η επιθετικότητα μπορεί να στρέφεται προς τα αδέλφια, προς άλλα παιδιά ή ζώα. Συχνά τα παιδιά εκδηλώνουν την επιθετικότητά τους καταστρέφοντας αντικείμενα του σπιτιού.

Βία μεταξύ αδελφών

Πρόκειται, ίσως, για την πιο συχνή μορφή οικογενειακής βίας. Εκτός από το σπρώξιμο, τα χτυπήματα και το τράβηγμα των μαλλιών, τα οποία παρατηρούνται πολύ συχνά στις επιθέσεις του ενός παιδιού στο άλλο, έχουν καταγραφεί ποικίλες περιπτώσεις ακραίας επιθετικότητας, όπως το άσχημο χτύπημα του μωρού και η επίθεση με μαχαίρια και ψαλίδια.

Η βία ανάμεσα στα αδέλφια καθώς και οι καβγάδες των παιδιών αρκετές φορές θεωρούνται αθώα παιχνίδια από τους γονείς με αποτέλεσμα να μην αξιολογούνται και να μην υπάρχει πρόληψη και αντιμετώπιση.

Οι οικογένειες στις οποίες παρατηρείται σοβαρή σωματική κακοποίηση ανάμεσα στα αδέλφια είναι συνήθως χαοτικές και αποδιοργανωμένες. Δεν υπάρχει επαρκής φροντίδα, επίβλεψη, νοιάξιμο και προσοχή. Υπάρχει συναισθηματική κακοποίηση. Επίσης παιδιά που παρουσιάζουν σημαντικές αδυναμίες στην ανάπτυξη τους σε τομείς όπως η γλώσσα, η συγκέντρωση της προσοχής και οι κοινωνικές δεξιότητες, έχουν περισσότερες πιθανότητες να μαλώνουν με τα αδέλφια τους και να εμφανίζουν επιθετική συμπεριφορά.

Οι σκηνές βίας που βλέπει το παιδί στην τηλεόραση, στο κινητό του, αυξάνουν την επιθετικότητα του. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως σε παιδιά που ήδη έχουν την προδιάθεση να συμπεριφέρονται επιθετικά. Σκεφτείτε ότι οι ταινίες κινουμένων σχεδίων που σχεδιάστηκαν ειδικά για παιδιά έχουν πενταπλάσιες σκηνές βίας από ότι οι ταινίες βίας των ενηλίκων.

Πέρα από τους καβγάδες και τη σωματική κακοποίηση υπάρχει πιθανότητα να εμφανιστεί και σεξουαλική εμπλοκή μεταξύ αδελφών, η οποία, ως επί το πλείστον, είναι αποτέλεσμα της περιέργειας για την ανατομία του σώματος και της έλλειψης γονεϊκού νοιαξίματος και επίβλεψης. Στην περίπτωση που μια τέτοια σχέση παραταθεί, υπάρχει πιθανότητα σοβαρής ψυχοπαθολογίας για το ένα ή και τα δύο αδέλφια.

Συμπεράσματα

Οι σημαντικότεροι παράγοντες που ευνοούν την ενδοοικογενειακή βία μπορούν να συνοψιστούν στα ψυχολογικά και ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά των δραστών, στην κατάχρηση ουσιών, στο χαμηλό μορφωτικό, οικονομικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Ταυτόχρονα η έλλειψη επαρκών κοινωνικών υποστηρικτικών συστημάτων και ψυχιατρικών υπηρεσιών, ο κοινωνικός αποκλεισμός, οι καλλιεργούμενες υποκουλτούρες της βίας, (τραπ, ραπ), η βία στην οικογένεια καταγωγής και περιστασιακοί παράγοντες συντελούν στην εκδήλωσή τους.

Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ικανοποιητικά αν δεν εξαλείψουμε, κατά το δυνατόν, τους παράγοντες που το δημιουργούν. Η μείωση παραγόντων που συμβάλλουν στην εμφάνιση κοινωνικού στρες, δηλαδή της φτώχειας, της αδικίας, της εκμετάλλευσης, της ανεργίας και των μεγάλων ανισοτήτων, η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης, θα βοηθήσει. Σημαντικό είναι όλες οι ομάδες του πληθυσμού να έχουν πρόσβαση στις κοινωνικές υπηρεσίες ώστε να μειωθεί η κοινωνική απομόνωση.

Είναι αναγκαίο η δημιουργία επιπλέον συμβουλευτικών κέντρων και ξενώνων θυμάτων σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας αλλά και δημιουργία υπηρεσιών που θα στοχεύουν στον έγκαιρο εντοπισμό πληθυσμού που θεωρείται ευάλωτος για την ανάπτυξη συμπεριφορών υψηλού κινδύνου. Να υπάρχουν γενικές σε επίπεδο κοινότητας, αλλά και στοχευμένες δράσεις σε ανθρώπους που κινδυνεύουν να γίνου θύτες ή θύματα.